Mª DEL MAR VILLAFRANCA JIMÉNEZ

Leopoldo Torres Balbas (1888-1960), Alhambrako arkitekto-kontserbatzailea, 1926an Junta de Ampliación de Estudios-en (gaur egun CSIC) beka bat eskatu eta lortu zuen, une hartan Italiako monumentuen kontserbazioan erabiltzen ziren metodo eta prozedurak aztertzeko. Garatu dudan ikerketa-proiektuaren helburu nagusia bidaia hori berreraikitzea zen, hau da, bidaia egiten den testuinguru historiko eta kulturala berreraikitzea, eta orain arte gutxi ezagutzen eta baloratzen zen ibilbide profesionalean izandako esperientzia emankor eta funtsezko horren kartografia ahalik eta osoena egitea. Emandako pentsioa justifikatzeko txostena idazteko balio izan zioten eskuz idatzitako oharrak aurkitzea izan zen abiapuntua, bere artxibo pertsonalean gorde baitzituen (gaur egun Alhambrako Artxiboan) eta ikasketa-bidaia hau egiteko Junta de Ampliación de Estudios-i egindako beka-eskariaren espedientea ere bai, gaur egun Madrilgo Ikasleen Egoitzako Artxiboaren funtsetan.

Cuaderno de Viaje. Leopoldo Torres Balbás en Italia, 1926 arkitekto madrildarrarentzat prozesu horrek izan zuen garrantziaren kontakizuna izan nahi du; izan ere, Gustavo Giovannoni, Antonio Muñoz, Alberto Terenzio, Orlando Grosso eta Vittorio Spinazzola bezalako jendeak Italiako monumentu garrantzitsuetan egindako zaharberritze lanekin harreman zuzena izateko balio izateaz gain, Adolfo Venturi artearen historialari eragingarria ezagutzeko aukera izan nahi zuen eta Alhambra eta Generalifeko Monumentu Multzoan egindako esku-hartzeetan Europako ondarea zaharberritzeko historian erabilitako ausardiarik handieneko ideia eta irtenbide batzuk erabili zituen, 1931ko Atenasko Biltzarrean arkitektoak berak defendatu zuen bezala. Proiektuan ezinbesteko ikerketa egin behar izan da Erromako artxibo eta liburutegi espezializatuetan, eta adituei elkarrizketak egin behar izan zaizkie Espainian eta Italian. Era berean, landa-lan bat egin da, eta, horren barruan, fitxa-inbentario bat egin da joan den mendeko hogeiko hamarkadan zaharberritutako monumentuekin, arkitekto madrildarraren bidaiaren xede izan baitziren.
Proiektu honetan, Zaharberrituen Kulturako europar izaeran sakontzea planteatzen da, Leopoldo Torres Balbasen eta haren kide garaikide italiarren ekarpenak berrikusiz eta berrinterpretatuz, bi herrialdeek partekatutako ondare gisa. Ondare horren paralelismoak Kultura Ondarea hautemateko narratiba berri baten testuinguruan aztertu dira, ideia estetikoen eta balioen transferentzia-prozesuan oinarritutako Europako ondare kultural komuna ulertzen eta aitortzen laguntzeko.

RAEReko egonaldiko hiru hilabeteetan garatutako ikerketa-prozesuak bi orientazio osagarri izan ditu, batetik, dokumentazioa artxibo espezializatuetan aurkitzea (Archivio dell ‘Associazione Artistica fra i Cultori di Architettura. Gustavo Giovannoni Funtsa), Leopoldo Torres Balbasek bere lankide italiarrekin izan zituen loturak eta harremanak argi geratzen dira dokumentu horietan egileek egindako eskaintzak zituzten gutun eta argitalpenen bidez, Archivio Centrale dello Staton osatu zen ikerketa-prozesu hori Antonio Muñoz, Alberto Terenzio eta Vittorio Spinazzolaren profilentzat.

XX. mendeko bigarren hamarkadako Erromaren hiri- eta lurralde-testuinguruan sakontzeko, ezinbestekoa izan da Museo di Romako Archivioko funts grafikoak kontsultatzea. Bertan, erromatar ondarean eragin handia duten jardueren irudi-bilduma osoa dago, Augustoren Foroan eta Trajanoren Merkatuan egindakoak kasu, honen indusketa eta eraispenak Torres Balbásek 1926an bisitatu eta aztertu zituelarik.

Bestalde, Torres Balbás harremanetan jarri zen egileen argitalpenen bibliografia kontsultatu, berrikusi eta eguneratu da, eta bibliografia espezializatua sistematizatu da, Europako Zaharberritzearen Historiako erreferentziako testuetatik hasi eta Atenasko 1931ko Konferentziako aktetara bitarteko ekarpenen erregistro zabala txertatuz, aztertutako pertsona ospetsuen bizitzan eta obran espezialista nagusienenak barne. Ildo horretan, ICCROM, Sapienzako Arkitektura Fakultatea eta Biblioteca di Archeologia e Storia dell ‘Arte a Roma liburutegiak izan dira funtsetan osoenak, eta horiekin bat egin dute Pisako Unibertsitateko Liburutegiak eta Scuola Normaleko Artxibategiak, Adolfo Venturiren Funtserako, RAEReko liburutegia eta artxiboa eta Boloniako Federico Zeri Fundaziokoa eta Veneziako Giorgio Cini Fundazioa. Torres Balbasek bisitatu zituen monumentuei buruzko egungo argazki-dokumentazioa ere bada lanean eta Granada eta Erroma artean grabatutako ikus-entzunezko bat ere bai. Bertan, Zaharberritze Monumentalaren Historiako aditu espainiar zein italiar batzuei egindako elkarrizketak biltzen dira.

Partekatzea, deskubritzea, ikastea, hitz egitea, parte hartzea, lankidetzan aritzea, entzutea edo eztabaidatzea RAER-en ikertzaile/egoiliar gisa bizitako esperientziaren zati dira, bai eta programazio kultural interesgarriaz gozatzea ere. Aukera paregabea da gaitasunak garatzeko eta etorkizunean erronka profesional berriei aurre egiteko. Baina hori guztia ez litzateke nahikoa giza taldearen laguntza eta babesik gabe, erakunde honen egunerokoa eta jarduera kulturala mantentzen baititu talde horrek, bertan bizi garen guztiontzat gure etxea izan dadin betirako. Eskerrik asko!