ZIENTZIA FRIKZIOA. BIZITZA ESPEZIE LAGUNEN ARTEAN

E01. “Entre árboles” (Zuhaitz artean) Maddi Barber, Marina Lameiro eta Paula Brunarekin. Lehenbiziko kapitulu honetan, Maddi Barber eta Marina Lameirorekin hitz egin dugu, Nafarroako Pirinioetako Lakabeko basoetan kokatzen den Paraíso filmaren zuzendariak baitira. Normalean, zuhaitzak moztea ingurune naturalak suntsitzearekin lotzen dugu. Baina hemen alderantziz gertatzen da. Herri batek erabakitzen du baso bat moztea, lurraren osasuna hobetzeko eta, horrela, larre zaharrak berreskuratzeko, artzaintzan eta abeltzaintzan arituak baitziren beti. Paraísok ondo harrapatzen ditu lurralde bateko biztanleen artean —gizakiak izan zein ez izan— dauden lotura ikusezin baina indartsuak, eta, horretarako, hizkuntza zinematografikoari lotuta dauden oso teknika desberdinak erabiltzen ditu. Paula Bruna ere gurekin dago. Artista eta anbientologo honek landare-erreinuak eboluzioaren historian izan duen papera azaltzen digu, eta pixka bat gehiago hurbiltzen gaitu landareen mundu zoragarrira, oraindik ere asko geratzen baitzaigu ezagutzeko. Kapitulu honetako soinu-giroak Hiruki filmak eta Pirenaikak ekoitzitako “Paraíso” pelikulakoak dira. Paula Brunaren pasartea, Zientzia frikzioa. Kide diren espezieen arteko bizitzak” erakusketarako Bartzelonako Kultura Garaikidearen Zentroan (CCCB) egindako elkarrizketakoa. Gainera, musika hau erabili dugu: Mark Dwinell - Untitled just organ; BETON - Tkt7; Guillhem´All - Virage Métal; Almusic34 - Space ambient mix3; Elsje Bollen – SAFBB; Matt Burnett - xsl composition 04, CatTerrogation (how they stay so relaxed); Podington Bear - Flute Fleet, Shapeshifters, Three Colors.

E02. “La ruta de las vedijas” (Bidexken ibilbidea)
Susana Jiménez Carmona, la oveja Bea, Mutur Beltz eta Onintza Etxebesterekin. Aurreko atalean, antzinako larreak berreskuratzeko moztu behar zen baso baten sentipenera hurbildu ginen. Eta larreak aipatzen dituenak artaldeak ere hizpide ditu. Beraz, orain ardiekin hasiko gara. Eta Susana Jiménez Carmona artista eta ikertzailearekin abiatuko gara. Epizoocorias proiektuarekin, Iberiar penintsulako hainbat lekutara eramaten gaitu, gaur egun autobide eta zelai bihurtutako abelbide zaharrei jarraiki. Bea ardiaren gorputzari itsatsita, jakingo dugu animaliak ez direla pasiboak, artaldeak eragile aktiboak baitira lurraldeen eraketan, ekosistema ibiltarien moduko zerbait. Gero, iparraldera itzuliko gara, Bizkaiko Karrantzako haranera, Laurita Silesekin hitz egiteko. Berak, Joseba Edesarekin batera, Mutur Beltz kolektiboa osatzen du. Harekin Karrantzako mutur beltzeko ardiengana hurbilduko gara, baita artilearen egungo egoerara ere. Funtsezko materiala izan da gizakiaren historian; gaur egun, ordea, ez da baliabidetzat hartzen, hondakintzat baizik. Landa-aldean gertatzen denaren zantzu tristea, jakintzak eta bizimoduak desagertzen ari baitira. Atala amaitzeko, Karrantzako abeltzain batzuei entzungo diegu, Mutur Beltzek ekoitzitako Onintza Etxebesteren soinu-pieza batean. Atal honetako soinu-giroak honako hauek egin dituzte: Susana Jiménez Carmona, Bea ardia, Campo Adentroko artaldeak, haiekin bizi diren hegazti eta intsektuak eta Onintza Etxebeste. Gainera, honako hauen musika ere izan dugu: Matt Burnett - CatBomb (accept the mistery); Dilating Times - Jam No. 6; Blear Moon – Windbreak; Filmy Ghost (Sabila Orbe) - Adimensional Mall Zone; North Without End - Carol´s Drone; BETON - Tk7; Viscid - Shudder Now; Rushmo – Kaleidoscope; Podington Bear - Three Colors.

E03. “No solo flores” (Ez bakarrik loreak)
Susana Cámara Leret, Rafa Martínez del Pozo, las lupuleras de Gavilanes eta Benavides de Órbigo eta Zuharirekin. Gainerako guztia, artilearekin gertatzen den bezala, hondakintzat hartzen da. Hala ere, otsaihena lore bat baino askoz gehiago da. Susana Cámara Leret artista eta ikertzailea diziplina anitzeko lana egiten ari da, ekologia, memoria eta otsaihenaren iruditeriaren inguruan. Berarekin, eta Geofonías del lúpulo soinu-piezan lagundu dion Rafael Martinez Del Pozo musikariarekin, Leongo probintzian dagoen Órbigo ibaiertzera joango gara. Otsaihen-biltzaileei eta, jakina, istorio honetako protagonistak diren landareei ere entzungo diegu. Haiekin guztiekin, samintasun eta… narkolepsiaz betetako mundu batera lerratuko gara. Eta, jakina, loreen mundu ezkutuei buruzko atal batean, ezin haiek aipatu gabe utzi. Lorez lore doazen gure espezie kide polinizatzaileak, landareen ugalketa-zikloa amaitu, eta menpean gaituzten oreka guztiak gutxi-asko ondo ibil daitezen bermatzen dutenak. Haiek, erleak. Beraz, Zuhari kolektiboko Daniel Arrebola Páez eta Manuela Fernández Bañadosen hitzekin agurtuko gara. Izan ere, Katalunian egoitza duen talde honek erlauntza super-organismoa hobeto ulertzen jarduten du. Atal honetako musikak eta soinu-giroak honako hauek egin dituzte: Susana Cámara Leret eta Rafael Martinez Del Pozoren Geofonías del lúpulo. Gavilanes y Benavides de Órbigo (2020); Órbigo ibaiertzeko herri-kantak, herriko emakumeek uztaldian abestutakoak; eta soinu hauek: Reed blue – Underworld; Lezet - Jane Icin; Serat - Old chantry; Blue Dot Sessions - Drone Thristle; North Without End - How grand we are this morning; Ergo Phizmiz - Dream garden; Réelle – Fern; Matt Brunett - xsl composite 03; Rushmo – Paff; Bash Nova - Scents (Nonimx); Podington Bear - Three Colors.

E04. “Compañera plaga” (Lankide izurritea)
Sabela Iglesias eta Adriana P. Villanueva de Illa Bufarda, Fundación Fungi eta Rakel Gómez Vázquez. Gaur, misteriozko istorio bat dakargu, erreinurik sekretuena protagonista duena: Fungi erresuma, itzalen erresuma. Fungi hitzak lizunak, legamiak eta, oro har, perretxiko deitzen duguna biltzen ditu, hau da, onddo guztiak. Batzuk lurrean eta landareen sustraietan bizi dira, baina beste batzuk agertzen dira itsas hondoan, basamortuetan, etxeetako hormetan, gure organoetan eta azalean, edari, elikagai eta botiketan. Onddoak nonahi daude, baina gutxi dakigu haiei buruz. Honako hau onddo misteriotsu horietako baten istorioa da: zekale-ainoarena. Zekalearen izurritetzat hartua, erditzeetarako herri-erremedio gisa eta abortu-eragile modura erabilia, zekale-ainoa oso baliabide preziatua izan zen, eta Galiziako soroetatik Kaliforniako laborategietara bidaiatu zuen. Sabela Iglesiasek eta Adriana P. Villanuevak kontatuko digute, Illa Bufarda ekoiztetxearen Negro púrpura filmaren egileek. Baina zer da zehazki izurrite bat? Nolabait, esan genezake gizakiok izurrite esaten diogula gogaitzen gaituen guztiari. Horregatik, batzuen ustez, hitzari buelta eman beharko genioke, agian gu izango baikara izurritea. Atal hau amaitzeko, buelta emateko moduko beste izurri-istorio bat izango dugu. Rakel Gómez Vazquezekin egingo dugu, Rojoultramar ikerketa artistikoko proiektuaz hitz eginez. Rhynchophorus ferrugineusa da proiektuaren abiaburua, jatorriz Asiako hego-ekialdekoa den kakalardo bat, Espainiako iparraldeko indianoen etxeetako palmondoei erasotzen diena: Ameriketak egin ondoren garaile itzuli zirenen etxeei. Atal honetako musikak eta soinu-giroak honako hauenak dira: La Main Traumatique - Inverse Circulaire; Paulo Pascual, Modulador de Ondas - Negro Púrpura; Pixyblink - Bone Cage; Anton Mobin Deadzoo Murmurists - The Spider-Pigeon; Jon Rose - 1/2 Sized Violin With Theremin; Øystein Jørgensen – Spirit; Cloud Cloud – Spoon; Yusuke Nishiyama – Drift; Heather Perkins - Waiting Becomes Not Waiting; The Green Kingdom - spring thaw; Blue Dot Sessions - Cach PKL; Podington Bear - Three Colors.

E05. “Volver al mar” (Itsasora itzuli)
Silvia Zayas, Cris Blanco eta Helen Torres. Emisio data: 2023ko otsailaren 7a